Doğa sporlarıyla uğraşıyorsanız, bir gün
kaza geçiren bir dostunuza, takım arkadaşınıza yada bir yabancıya ilk yardım
uygulamak zorunda kalabilirsiniz. Böyle durumlarda sahip olduğunuz ilk yardım
bilgisi ölümle yaşam arasına bir çizgi çizer. Karşılaştığınız kazazedenin
yaşamak için tek şansı siz olabilirsiniz. Bu kadar hayati bir önem taşıyan
temel ilk yardım bilgilerini mutlaka öğrenmelisiniz. İlk yardım kurallarına
uyularak yapılacak bir müdahale hayat kurtarıcı olabileceği gibi, bilgisizce
yapılacak hareketler kazaya uğrayanı daha da kötü bir duruma sokabilir. Bu
nedenle ilkyardımda bulunacak kişinin hem yeterli bilgiye sahip olması hem de
ilkyardım sorumluluğunu üstlenebilmesi gerekir.
Doğada ilkyardım uygulamalarında, temel
ilk yardım prensipleri aynen geçerlidir. Fakat zorlukları da oldukça fazladır.
Bir sağlık kuruluşuna ulaşmak günler sürebilir, eldeki kaynaklar kısıtlı
olabilir. Yardım edebilecek insan sayısı yetersiz, bazen tek başınıza
olabilirsiniz. Malzemelerinizde ancak yanınıza aldığınız ilk yardım
çantasındakiler kadar olacaktır.Hava sıcaklığı yaşam koşullarına elverişli
olmayabilir. İçinde bulunduğunuz coğrafya da sizi çok zorlayabilir, dere
geçişleri yapmanız, tepeler aşmanız gerekebilir. Bütün bunlar düşünüldüğünde
paniğe kapılmamalı ve temel ilk yardım prensiplerini harfiyen uygulamalısınız.
Dur, Düşün ( Kaç kişiyiz?,nerdeyiz?,
elimizdeki malzeme ne? ), Gözlemle (yaralının durumu ne? ), Planla ve Uygula.
Asla mevcut olandan daha fazla kazazede
oluşmasına izin vermemelisiniz. Sıklıkla karşılaşılan bir durum, heyecanla
yardıma koşanların ek kazalara uğramaları, yaralanmaları ve bazen hayatlarını
yitirmeleridir. Yaralının yanına yaklaşmadan önce bölge güvenliği kontrol
edilmeli, Eğer bir tehlike varsa ortadan kalkması sağlanmalı. Bu kendi
güvenliğiniz,ekip arkadaşınız, yaralı ve çevredekilerin güvenliğini sağlamak
için önemlidir. Kaza mekanizmasını öğrenmeye çalışmalısınız. Ne oldu?, Nasıl
oldu?. Bu size yaralının durumu hakkında, nelerden şüphelenmeniz gerektiği
konusunda fikir verecektir. Aynı zamanda çevrede başka yaralılar olup olmadığı
da gözden kaçırılmamalıdır. Tüm bunlar ilk yardım uygulamasına başlamadan önce,
atlanmadan 1-2 dakika içerisinde çabucak yapılmalıdır.
Bir Kaza Anında Yapılacaklar
Kaza ne olursa olsun, ilkyardımı yapacak
olan kişinin sakin, hızlı ve doğru hareket etmesi şarttır.
1) Olay yerinin güvenliğinden emin olun.
1) Olay yerinin güvenliğinden emin olun.
2) Başkalarından yardım isteyin.
3) Birincil gözlemi tamamlayın.
(A-B-C-D)
– kazazedenin havayolunun açık
olduğundan,
– nefes alıp verdiğinden,
– yeterli kan dolaşımı olduğundan emin
olun.
– ciddi kanamaları durdurun
– kalıcı felci engelleyin
4) Detaylı gözleminizi tamamlayın
– hayati bulguları kontrol edin
– fiziksel muayeneyi gerçekleştirin
– yaralı ile konuşun
Temel yaşam fonksiyonlarının kontrol
edilmesi.
Yaralının yanına güvenli bir şekilde
ulaştıktan sonra ilk yapılması gerekenler:
1-BİRİNCİL DEĞERLENDİRME
Amaç: Hayati tehlike yaratan unsurları
belirlemek ve müdahale etmek.
Eğer kazazede bilinçsiz bir durumda bulunursa ilk önce hafif sallayıp, “iyi misin?” diye sorarak tepki kontrolü yapılır. Bu arada yaralının başı tutularak, ani tepki verirse omurilik yaralanması önlenir.
Eğer kazazede bilinçsiz bir durumda bulunursa ilk önce hafif sallayıp, “iyi misin?” diye sorarak tepki kontrolü yapılır. Bu arada yaralının başı tutularak, ani tepki verirse omurilik yaralanması önlenir.
A-HAVAYOLU (Airway) ;
Burun ve ağızdan başlayarak alınan
havanın akciğerlere ulaşmasını sağlar. Solunumun yapılabilmesi için bu yolun
tamamının açık olması gerekir. Ağzın içinde görülen mekanik engeller varsa
uzaklaştırılmalıdır.
Bilincini kaybetmiş bir kazazede de en
yaygın hava yolu engeli, dilin arkaya kaymasıdır.
Havayolu açma teknikleri; Bir el alından
diğer el çeneden tutarak kafayı hafif geri itip, çeneyi yukarı kaldırarak çoğu
zaman hava yolu açılabilir. Eğer boyunda omurilik zedelenmesinden
şüpheleniliyorsa, alt çeneyi üst çenenin önüne itme yöntemi kullanılır.
Eğer solunum kendiliğinden başlamazsa,
göremediğimiz kısım olan soluk borusunda tıkanıklık olup olmadığını kontrol
etmek için, yardımcı solunum uygulamasına başlanır. Bunun için kazazedenin
burnunu kapatıp, ağzından içeriye hava üflemeye çalışılır. Başarılı olmazsa
kazazedenin başı oynatılarak tekrar denenir. Eğer hala hava girmiyorsa
kalçasının yanına diz çöküp, 5 karın baskısı yapılır, ağzı temizlenip tekrar
nefes verme denenir.
B- SOLUNUM (Breathing) ;
Kazazede konuşmuyor ve tepki vermiyorsa,
solunumunu kontrol etmek için ağzını açın ve kulağınızı yaklaştırarak herhangi
bir hava hareketi için göğsüne bakın, dinleyin ve hissedin. Eğer nefes
kontrolünüz hiçbir solunum hareketinin olmadığını gösterirse ve verdiğiniz
nefesler içeri giriyorsa, bu kazazedenin hava yolunun açık olduğunu fakat
kullanmadığını gösterir, solunum durmuştur. Bu kazazedeye nefes vermeye devam
etmek gerekir. İlk iki tam nefesten sonra, 10 sn. ara verip nabız kontrol
edilir, eğer kalp atıyorsa her 5 sn. de bir nefes vermeye devam edilir.
C- DOLAŞIM (Circulation) ;
Kan dolaşımının devam edip etmediği
nabız kontrolü yapılarak anlaşılır. İki yada üç parmak, soluk borusu ve geniş
boyun kasının arasında, tam çene ekleminin altındaki hizada bulunan
şahdamarının üzerine yerleştirilir ve nabız hissedilmeye çalışılır.
Eğer nabız hissedilmiyorsa dolaşım
durmuş demektir. Kalp durmuş olabilir yada vücutta ciddi bir kanama vardır.
Kanama kontrolü yapılmalıdır. Süratli bir görsel kontrol, şiddetli bir
kanamanın farkına varmak için genelde yeterlidir ama her zaman değil ! Kalın kışlık
giysiler giyen birinin elbiselerinin içi kontrol edilmeli. Kum, kaya ya da
kaybedilen kanı gizleye bilecek bir zeminde bulunan yaralının vücudunun altıda
kontrol edilmeli. Ciddi kan kaybı ayrıca iç kanama yoluyla da olabilir.
D- FELÇ (Disability) ;
Omurilik, omur kemiklerinin içindeki
kanalda aşağıya kadar uzanır. Eğer sinirsel iletim yaralanma sonucu kesilirse,
sonuç kalıcı felç ya da ölüm olabilir. Yaralanma mekanizmasına bakılarak
omurilik zedelenmesi olup olmadığından şüphelenilir, örneğin; Hastanın
bilincini kaybetmesine neden olanlar. Boynun kırılmasına yol açabilecek
yüksekten düşme ve dalış kazaları gibi kazalar. Hastada boyun ağrısına yol açan
yaralanmalar. Hastanın bilinç seviyesi kontrol edilmelidir. Bilinçli, Sözlü
uyarana cevap, Ağrılı uyarana cevap yada Tepkisiz mi olduğu tespit
edilir(BSAT). Uzuvlarında el ve ayaklarında his kaybı,uyuşukluk olup olmadığı
kontrol edilir. Yaralının hareket etmesi engellenerek sabitlenir.
E- ÇEVRESEL FAKTÖRLER (Environment)
;
Çevresel faktörler yaralının yaşam
şartlarını ve güvenliğini tehdit edebilir. Hava sıcaklığı vücut ısısının
düşmesine neden olabilir, çığ veya taş düşme tehlikesi olabilir. Bu durumda
yaralı ,mümkün olduğunca erken ve güvenli bir şekilde çevresel faktörlerden
korunmalıdır. Bu ilk değerlendirmeyi yaparken, bir adımda sorunla
karşılaşıldığında, diğerine geçilmeden önce mutlaka giderilmelidir. Hava yolu
tıkalı olan birinden solunum yapmasını beklemek doğru olmaz
Kazazede Muayenesi
Karın; göbekten geçen hayali bir artı
çizilerek karın dört bölgeye ayrılır ve simetrik olarak bastırarak anormal bir
şekilde şişlik, sertlik varsa kaydedilir.
Bel; bel omurlarının sağlamlığı kontrol
edilir.
Bacaklar ve kollar; şekil bozukluğu,
kemiklerde kırık, eklemlerde çıkık, şişlik veya açık yara olup olmadığı kontrol
edilir.
Sırt; eğer yaralı yüzüstü
yatarken bulunursa çevirmeden önce sırt kontrolü yapılmalıdır, sırtüstü yatan
yaralıda ise sırta bakmak unutulmamalıdır.
2) YAŞAMSAL BULGULAR: Vücudun normal
işleyişi için gerekli fizyolojik çalışmanın ölçümleridir.
Nabız: Normal kalp ritmi güçlü,düzenli ve
dakikada 60/80 atımdır.
Solunum: Normal değeri
dakikada 12/ 20 nefestir. Düzenli, düzensiz, sığ, veya derin mi olduğuna
bakılır.
Kan basıncı: Normal değeri
tansiyon aletiyle ölçülür ve 80/120 mm/hg dır. Küçük kan basıncı nabız
kontrolüyle yaklaşık olarak belirlenir; nabız bilekten alınırsa: 80, koltuk
altından alınırsa: 70, şah damarından alınırsa: 60 değerindedir.
Deri: Rengi pembe, ılık ve kuru
olmalıdır
Bilinç düzeyi: (BSAT) Bilinçli
mi?, Sadece Sözlü uyarılara mı tepki veriyor?, Sadece çimdikleme gibi
Ağrılı uyarıya mı cevap veriyor?, yoksa
tamamen Tepkisiz mi?
3) HASTA GEÇMİŞİ: Hastanın kendisine,
bir yakınına veya görgü tanığına sorularak bilgi alınabilir.
Belirti ve bulgular; nasıl hissediyorsun? Baş ağrısı, mide bulantısı vb.
Alerjiler; bilinen herhangi bir alerjisi
var mı?
İlaçlar; Düzeni kullandığı ilaçlar var
mı?
Geçmiş öyküsü; Daha önce böyle bir olay
başına geldi mi?
Yemek; En son ne zaman bir şey yedi ya
da içti?
Olay; Ne oldu? Nasıl oldu